مرجع ثبت احوال شخصیه در ایران
مقدمه
ثبت احوال این کهن دستگاه دولتی از تولد تا این زمان که بیش از یک قرن را پشت سر می گذارد، همواره دغدغه خدمت بهینه در عرصه هویت و تابعیت را داشته و همگام با رشد و توسعه در کشور و جهان، در جهت خدمت رسانی حرکت نموده است. مسیر پر تلاطم حیات ثبت احوال در ایران نشان از تلاش مستمر و خستگی ناپذیر دست اندرکاران این حوزه مهم دارد. ثبت رویداد های حیاتی و صدور مدارک هویتی وظیفه اصلی آن و تولید و انتشار آمارهای جمعیتی که نتیجه اطلاعات جمع آوری شده در خلال ثبت وقایع ولادت، ازدواج، طلاق و مرگ می باشد، اثری مهم و سود بخش برای حوزه های برنامه ریزی کشور است. اکنون اطلاعات عظیم مرکز داده این سازمان مبنای عملکرد بسیاری از مراجع دولتی و خصوصی است.
*کارشناس ارشد حقوق خصوصی، وکیل پایه یک دادگستری و کارشناس حقوقی بازنشسته سازمان ثبت احوال
گفتار اول – سیر تغییر نام مرجع دولتی ثبت احوال شخصیه در ایران
اداره دولتی که وظیفه ثبت وقایع چهارگانه ولادت، ازدواج، طلاق و مرگ را در ایران داشته است، در طول عمر صد ساله خود دارای اسامی گوناگونی بوده است. در باب تاسیس این مرجع مهم باید گفت، برای اولین بار در سال ۱۲۹۵ شمسی تصویب نامه ای در ۴۱ ماده به تصویب هیأت دولت رسید که به علت مشکلات سیاسی به مرحله اجرا در نیامد و تصویب نامه دیگری در پاییز سال ۱۲۹۷ شمسی به تصویب هیات وزیران رسید و مرجعی بنام اداره سجل احوال برای اولین بار در ایران تاسیس گردید. اداره سجل احوال ایران در وزارت داخله به وجود آمد و با صدور اولین شناسنامه در ۳ دی ماه همان سال کار خود را در تهران آغاز کرد. حدود یک ماه بعد هیأت دولت به پیشنهاد نصرت‌الدوله، وزیر عدلیه وقت، تصویب‌نامه‌ای را از مجلس شورای ملی گذراند که از نیمه آذرماه سال ۱۲۹۸ برای گرفتن تعرفه انتخابات، گذرنامه، جواز حمل اسلحه، اقامه دعوی و حواله پولی، از اشخاص مطالبه سجل احوال شود. این اداره سجل احوال زیر نظر شهرداری تشکیل شده، اوراق سجل احوال را هم که گرفتن آن اختیاری بود، در کلانتری‌ها می‌دادند.
این مرجع دولتی در سال ۱۳۰۴ اداره کل احصائیه و سجل احوال مملکت نام گرفت و سپس در سال ۱۳۱۵ نام آن به اداره کل آمار و ثبت احوال تبدیل شد.
در اسفند سال ۱۳۳۱ سازمانی تحت عنوان سازمان همکاری آمار عمومی تشکیل شد و در فروردین سال ۱۳۳۲ قانون آمار و سرشماری به تصویب رسید. در این سال اداره آمار و سرشماری از اداره کل آمار و ثبت احوال منتزع و به سازمان همکاری آمار عمومی ملحق شد.
در سال ۱۳۵۲ قانونی مشتمل بر یک ماده و دو تبصره پس از تصویب مجلس شورای ملی در جلسه روز سه‌شنبه نهم بهمن ماه ۱۳۵۲ ، در جلسه روز شنبه بیست و پنجم اسفند ماه ۱۳۵۲ شمسی به تصویب مجلس سنا رسید. بر مبنای این مصوبه، اولا عنوان “ثبت احوال کل کشور” به “سازمان ثبت احوال کشور” تبدیل شد، ثانیا سازمان ثبت احوال کشور وابسته به وزارت کشور و رئیس آن نیز معاون وزیر کشور گردید.
مرجع ثبت احوال
گفتار دوم – سیر تحول اسناد ثبت وقایع حیاتی
در طول حیات ثبت احوال شکل اسناد هویتی حسب نیاز های زمان خود و مبتنی بر اقلام اطلاعاتی، تغییراتی یافته است، بطور کلی ۵ نوع سند به ترتیب زیر که تقریبا تمام اسناد هویتی موجود در پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور را شامل می شود، وجود دارد. سند نوع اول از بدو تاسیس ثبت احوال در ایران یعنی سال ۱۲۹۷ تا سال ۱۳۱۴ مورد استفاده قرار گرفت . سند نوع دوم در سال ۱۳۱۵ برای ثبت رویدادهای ولادت مورد عمل قرار می گرفت. وقایع حیاتی در سند نوع سوم بین سال های ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۰ ثبت می شد. چهارمین نوع سند بین سال های ۱۳۲۱ تا ۱۳۶۳ جهت ثبت رویداد ولادت توسط ادارات ثبت احوال مورد استفاده قرار می گرفت. نهایتا سند نوع پنجم از سال ۱۳۶۴ با تحول اساسی در نظام ثبت احوال خصوصا در حوزه فناوری اطلاعات تا کنون مورد استفاده قرار گرفته است.
مرجع ثبت احوال
گفتار سوم – پیشینه تولید و انتشار آمار
۱- سابقه تولید آمار در ایران
در کشور ما ایران تولید آمار با توجه به شواهد تاریخی به زمان حکومت سلسله قاجار بر می گردد، در این خصوص یکی از مورخین چنین می گوید: یکی از دانشمندان استثنائی ایران که در دوره قاجاریه زیسته و در ریاضیات و نجوم سرآمد دیگران شده، میرزا عبدالغفار خان است. کسی که به حق او را موسس علم آمار (احصائیه) در ایران شناخته اند. پرداختن به شرح احوال و آثار و جایگاه تاریخی وی، نظر به موقعیت خاص علمی اوست. عبدالغفار در سال ۱۲۵۵ یا ۱۲۵۹ قمری ( ۱۸۴۵-۵۰ م) در خاندانی از علم و فضیلت در شهر تاریخی اصفهان تولد یافت. پدرش ملا محمد علی اصفهانی متولد ۱۲۱۵ قمری به قول اعتماد السلطنه “فحل فاضل” و “عالم اوحد” و “ثانی اثنین غیاث الدین جمشید کاشانی” بود
۲- سابقه تولید آمار در ثبت احوال
سابقه تولید داده های جمعیتی در کشور توسط ثبت احوال به حدود ۸۰ سال قبل بر می گردد. اداره آمار و ثبت احوال در کنار وظایف جاری صدور شناسنامه و ثبت وقایع چهارگانه حیاتی، پس از تصویب قانون سرشماری در خرداد ۱۳۱۸، اولین سرشماری رسمی کشور را آغاز نمود. ۲۵ شهر (کاشان به عنوان اولین و گنبد کاووس به عنوان آخرین شهر) مورد سرشماری قرار گرفتند. هرچند حوادث شهریور ۱۳۲۰ و اشغال کشور توسط متفقین، این سرشماری را ناتمام گذاشت.
ثبت احوال یکی از منابع تولید آمارهای انسانی بوده و با توجه به اهمیت آمار های حیاتی، اطلاعات این سازمان به عنوان پایه اصلی مطالعات جمعیتی و برنامه ریزی های خرد وکلان کشور بر هیچ کس پوشیده نیست . از طرفی قانون ثبت احوال مصوب سال ۱۳۵۵ در بند ز ماده یک خود، جمع‌آوری و تهیه آمار انسانی سراسر کشور و انتشار آن را به عهده سازمان ثبت احوال گذاشته است که این وظیفه را بخش خاصی در مجموعه سازمان ثبت احوال کشور به عهده دارد، این بخش دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی است که ماهیتاً با هدف تولید آمار و اطلاعات جمعیتی و به منظور اطلاع رسانی دقیق از فعالیت های مختلف سازمان ثبت احوال کشور و خدمات ارائه شده و آمار وقایع چهارگانه حیاتی به مجموعه سازمان و سایر دستگاه ها که موضوع فعالیت های آنان حول محور جمعیت کشور می باشد ایجاد شده است، لذا با طراحی نظام جمع آوری اطلاعات اجرای طرح های آماری و تجزیه و تحلیل آنها و نهایتاً انتشار نتایج در جامعه گام هائی را در جهت تغذیه داده های دموگرافیک به نظام آماری کشور برداشته است .
مرجع ثبت احوال
۳- سابقه جمع آوری داده های جمعیتی در دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی
در طول عمر سازمان ثبت احوال کشور تولید داده های رویداد های حیاتی بسته به زمان و شرایط مختلف به اشکال گوناگونی انجام شده است، در گذشته نه چندان دور تولید آمار بصورت دستی انجام می شد بصورتی که کارشناس آمار ادارات کل استان ها با مراجعه به اسناد هویتی، خلاصه اطلاعاتی نظیر جنس و سن و محل ثبت را استخراج و در دفاتری موسوم به دفاتر شهرستانی ثبت می نمود.
دوره دوم از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۵ با طراحی سامانه های رایانه ای جمع آوری داده های وقایع حیاتی و برخی از اقلام خدمات اسناد هویتی فصل جدیدی در تولید آمار و اطلاعات جمعیتی در سازمان ثبت احوال کشور ایجاد شد. در این دوره هر اداره داده های حیاتی خود را در دوره های ماهانه در قالب فرم های آماری تهیه و توسط اداره کل پس از بررسی به ستاد سازمان می فرستاد و نهایتا در تهران اطلاعات دریافتی تجمیع و گزارشات آماری لازم تهیه می شد .
در دوره سوم (از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵) از تولید آمار در سازمان، کارشناسان استان ها اطلاعات جمع آوری شده را خود وارد سیستم مذکور نموده و نسخه الکترونیک آن را از طریق ادارات کل به تهران ارسال می کردند. در این دوره ادارات کل قادر بودند که گزارشات آماری خود را راسا تهیه کنند .
دوره چهارم یعنی از سال ۱۳۸۵ تا کنون تولید آمار و اطلاعات مستقیما از پایگاه داده سازمان تهیه می شود و با بهره گیری از یک سامانه گزارشات برخط بلافاصله پس از ثبت یک واقعه اطلاعات آن در دسترس است و در قالب جداول گوناگون آماری ارائه می شود.
۴- همکاری ثبت احوال با سایر دستگاه ها در جهت تولید آمار مورد نیاز کشور
تبصره ۲ ماده ۵ قانون ثبت احوال محمل قانونی بهره گیری از توان سایر دستگاه ها است که با تهیه آیین نامه اجرایی آن در خصوص ثبت به هنگام و با پوشش کامل جغرافیایی رویدادهای حیاتی توفیقاتی حاصل شده است .
در خصوص تولید داده های جمعیتی هماهنگی سه مرجع مسئول آمار، سلامت و ثبت در کشور را نیاز داریم ، به همین منظور دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی در قالب طرح های ملی که با همکاری بخش های مذکور انجام می شده است، شرکت و همکاری تنگاتنگی را داشته است، از جمله طرح های آمار گیری ، سرشماری ها، طرح هایی در خصوص سلامت جامعه نظیر DHS , HMN , RAMOS و غیره که انجام آنها تاثیر در کیفیت آمار ها در کشور داشته است.
۵- همکاری ثبت احوال با مراجع بین المللی
بانک اطلاعات موسسات معتبر بین المللی و سازمان های اقماری ملل متحد از طریق سازمان های تولید کننده آمار در کشورها تغذیه می شود. این امر مهم عملی نیست مگر با تعامل مبتنی بر قوانین و مقررات ملی و بین المللی که تاکنون سازمان ثبت احوال با سازمان هایی از جمله UNFPA, UNICEF, WHO همکاری داشته است و این همکاری دو یا چند جانبه بوده و از توان کارشناسی بین المللی آنها استفاده شده است. سازمان در همکاری با صندوق جمعیت ملل متحد UNFPA در چند دوره همکاری داشته است.
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
۶- انتشار آمارهای جمعیتی
سازمان ثبت احوال با ایجاد تنوع در تولید نشریات آماری تحلیلی با توجه به نیازمندی های روز و بهره گیری از فن آوری اطلاعات موفق به انتشار نشریات زیر شده است:
۱- بمنظور اطلاع رسانی آماری به ادارات کل به لحاظ وضعیت ثبت رویدادهای حیاتی و پایش فاصله بین وقوع رویداد و ثبت آن و نیز نمایش آماری فعالیت های فوق العاده طرح پوشش ثبت رویداد های حیاتی در کشور و تعیین جایگاه آماری هر استان و برنامه ریزی به منظور دستیابی به اهداف مورد انتظار، نشریات خاصی تولید می شود.
۲- انتشار آمار خام رویدادهای حیاتی ولادت، وفات، ازدواج و طلاق و سایر خدمات سجلی بصورت نسخه چاپی و دیجیتال و انتشار و توزیع آن در سراسر کشور برای مصرف کنندگان از جمله مجامع علمی و دانشگاهی، وزارتخانه ها، سازمان ها و دستگاه های دولتی، استانداری ها، فرمانداری ها و…. در قالب سالنامه آماری تهیه و در اختیار گذارده می شود.
3- اطلاع رسانی عمومی و تبلیغاتی برای معرفی سازمان ثبت احوال در سطح کشور برای عموم مردم خصوصاً دستگاههای اجرائی نیز به شکل خبر نامه آماری منتشر می شود.
4- تهیه ویژه نامه مشارکت در بزرگداشت ایام خاص مانند (هفته دولت، سالگرد تأسیس ثبت احوال، هفته پژوهش و …) با تولید مجموعه های مفید از آمارهای متنوع و متناسب با مناسبت مربوط، به منظور معرفی هر چه بهتر سازمان ثبت احوال کشور.
5- مجموعه های جمعیتی، بررسی وضعیت ثبت وقایع حیاتی به لحاظ مولفه های مختلف موجود در اقلام اطلاعاتی مربوط و تجزیه و تحلیل اوضاع در کشور و ارائه طریق و راهنمائی مسئولین ذیربط.
6- تولید دیوارکوب (Data sheet) با هدف ارائه اطلاعات کلی جامع به استفاده کنندگان آمارهای ثبتی سازمان در زمینه وقایع چهارگانه حیاتی در یک نگاه و در مجامع عمومی با صرف حداقل زمان برای مطالعه، تولید می شود.
۷- تولید و انتشار فصلنامه علمی ترویجی جمعیت با هدف زمینه سازی توسعه تحقیقات جمعیتی در کشور، پر کردن خلاء موجود بین علم و سیاست و برنامه در زمینه جمعیتی و موارد ذیربط از قبیل: حقوق انسانی، محیط زیست، توسعه و برنامه در زمینه های یاد شده، ایجاد زمینه مناسب جهت انعکاس مطالب علمی کلیه صاحب نظران و متخصصان مسائل جمعیتی کشور و معرفی تکنیک های پیشرفته و روش های تجزیه و تحلیل جدید توسط هیئت نویسندگان متخصص در امور فوق الذکر تولید و منتشر می گردد.
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
مرجع ثبت احوال
منابع :
- امامی، اسدالله، مطالعه تطبیقی حقوق ثبت احوال با رویکرد کشورهای اسلامی
- تکمیل همایون ، ناصر ، فصلنامه جمعیت شماره ۱۹-۲۰
- زندیه، حسن و محمدی، امیر، شناسنامه به مثابه سند هویتی ایرانیان
- زنجانی، حبیب اله، طرح ارزیابی نظام ثبت اطلاعات وقایع حیاتی مکان محور
- حاجیلری، عبدالرضا، بررسی علل عدم تنظیم اسناد سجلی و صدور شناسنامه جهت افراد فاقد شناسنامه و ارتباط این معضل با مسئل امنیتی و جمعیتی منطقه
- میرشکاری، عباس، تبارشناسی حقوق ثبت احوال
http://www.hamshahrionline.ir/news/همشهری آنلاین۸۷۷۵۴
http://ir-psri.com/?Page=ViewArticle&ArticleID=1649موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی